ขราทิยชาดก
ผู้ล่วงเลยโอวาท (ไม่อยากเรียน)
ในอดีตกาล พระธิสัตว์ได้กำเนิดเป็นพญากวาง มีบริวารเป็นอันมาก ล้วนแต่มีระเบียบวินัยและอยู่ในโอวาทของพญากวางผู้เข้มแข็งเด็ดเดี่ยว และเมตตาปรานีต่อบริวาร โดยสั่งสอนวิธีหากินและเอาตัวรอดจากภยันตรายของกวาง อย่างไม่เห็นแต่เหน็ดเหนื่อยตลอดมา
วันหนึ่ง น้องสาวพญษกวางพาลูกชายมาฝากให้ช่วยสอนวิชามฤคมายาแก่ลูกกวางของตนด้วย แต่เมื่อถึงกำหนดนัดเวลาเรียน ลูกกวางนั้นไม่เคยมาเรียนเลย บ่นกับเพื่อนลูกกวางด้วยกันว่า “ไม่อยากไปเรียน ไม่เห็นจะน่าสนุกเลยเรื่องตะกุยดิน เบ่งท้องให้พองลมทำเป็นตายน่ะ ถึงไม่เรียนก็ทำได้ ไม่เห็นยากเลย” เพื่อนๆ ก็ค้านว่า “โธ่พญากวาง ท่านพญากวางท่านอุตส่าห์สละเวลามาสอนให้พวกเราโชคคีจะตาย มีโอกาสแล้ว รีบไปเรียนกันเถอะ” แต่ลูกกวางนั้นก็ยังดื้อดึงไม่สนใจฟังคำตักเตือนของเพื่อนๆ หนีเรียนมาทุกครั้ง ซ้ำยังพูดว่า “พวกเธอไปเรียนกันเถอะ ไม่ต้องมาห่วงฉันหรอก ฉันโตพอแล้ว เอาตัวรอดได้นะ” แล้วลูกกวางนั้นก็ไม่สนใจไปเรียนกับพญากวางผู้เป็นลุงของตน เลยเที่ยวไปวิ่งเล่นในป่าอย่างสบายใจ ด้วยความเพลิดเพลินและประมาทจึงไปติดบ่วงของนายพรานเข้า ฝ่ายนางกวางไม่เห็นลูกกลับมาจนเวลาล่วงไปถึง ๗ วัน ก็เอะใจและกังวลมาก รีบไปหาพญากวาง ถามถึงลูกตนว่า “พี่สอนหลานให้เรียนมายาของเนื้อแล้วหรือไม่” พญากวางจึงตอบว่า “น้องเอ๋ย ตั้งแต่วันที่เจ้าเอาลูกมาฝากให้พี่สอนวิชา นัดวันและเวลาเรียนแล้วก็ไม่เคยเห็นหน้าเจ้าหลานชายนี้อีกเลย ตลอดทั้ง ๗ วัน จนถึงวันนี้” นางกวางตกใจมากรีบไปถามบรรดาเพื่อนๆ ของลูกชายจึงรู้ว่าลูกของนางวิ่งเล่นจนไปติดบ่วงนายพรานและถูกฆ่าตายเสียแล้ว นางเศร้าโศกเสียใจมากร้องไห้คร่ำครวญว่า “ลูกเอ๋ย ทำไมลูกไม่เชื่อฟังแม่ ลูกของแม่ต้องมาตายเสียตั้งแต่อายุยังน้อย เพราะความดื้อรั้นแท้ๆ เทียว ถ้าลูกตั้งใจเรียนไม่หนีไปเที่ยวเล่นก็คงไม่ต้องตายจากแม่ไปเช่นนี้” นางกวางร้องไห้สะอึกสะอื้นปานจะขาดใจ พญากวางจึงกล่าวให้สติว่า “ขราทิยาเอ๋ย เจ้าอย่าได้เศร้าโศกเสียใจกับลูกหัวดื้อไม่ยอมอยู่ในโอวาทนั้นเลย พี่ไม่อาจสั่งสอนเจ้าลูกกวางผู้มีเขาคดตั้งแต่โคนจนถึงปลายและดื้อด้าน ไม่มาเรียนได้จนถึง ๗ วันเช่นนี้” พระบรมศาสดาตรัสเล่าชาดกเรื่องนี้ อันมีสาเหตุจากภิกษุรูปหนึ่งซึ่งคลายความเพียร ไม่ตั้งใจปฏิบัติธรรม พระเถระและเพื่อนพระภิกษุด้วยกันตักเตื่อนเท่าไรก็ไม่เชื่อฟังกลับดื้อรั้นโต้เถียงไม่ลดละ เมื่อพระพุทธองค์ทรงสอบถามภิกษุนั้นยอมรับพระองค์จึงตรัสว่า “เธอไม่ได้เป็นคนหัวดื้อเฉพาะแต่ในชาตินี้ดอกนะ แม้เมื่อชาติก่อนเธอก็ดื้อด้านไม่ยอมเรียนจนกระทั่งต้องไปติดบ่วงตายมาแล้ว” เมื่อทรงรับอาราธนาจากภิกษุทั้งหลาย พระทศพลจึงทรงเล่าขราทิยชาดกดังกล่าว และทรงประชุมชาดกว่า กวางผู้เป็นหลานดื้อในครั้งนั้น ได้มาเป็นภิกษุหัวดื้อ ว่ายาก ไม่ตั้งใจเรียนรูปนี้ กวางขราทิยาได้มาเป็นพระอุบลวรรณาเถรี พญากวางได้มาเป็นพระองค์เอง
ข้อคิดจากชาดก
ลูกดื้อ มักจะทำให้พ่อแม่เสียใจอยู่เนืองๆ ความดื้อรั้นอาจเป็นเหตุให้ลูกประสบความหายนะหรืออาจถึงกับเสียชีวิต พ่อแม่ยิ่งโศกเศร้าเสียใจนักหนา เพราะลูกถึงดื้อรั้นสักปานใด พ่อแม่ก็รักลูกดั่งดวงใจ นิสัยคนเรา ไม่ว่าดีหรือเลว จะติดตัวข้ามภพข้ามชาติได้ คนที่มีนิสัยดื้อรั้นควรรีบแก้ไขเสีย มิฉะนั้นจะไม่มีใครอยากแนะนำตักเตือน คนหัวดื้อจัดว่าเป็นคนอาภัพมากเพราะไม่มีใครอยากข้องแวะหรือเกี่ยวข้องด้วย
